Archeologische vondst bij werkzaamheden in Brunnepe
· leestijd 3 minuten Algemeen(door Maarten van Gemert)Tegenover de Buitenhaven aan de Noordweg zijn de werkzaamheden voor aanleg van een nieuw parkeerdek in volle gang. Bij de afgraving en het verleggen van leidingen is een bescheiden maar bijzonder stenen bouwwerk tevoorschijn gekomen. Het blijkt een afwateringssluis uit de 19e eeuw te zijn die destijds vooruitstrevend was. Archeologen hebben zich erover gebogen en erfgoedstichtingen vragen om gepaste actie.
Unieke Cellesluis
Behalve de Burgel, die uitmondt in de Oude Buitenhaven, heeft Kampen nog een stadsgracht gekend. Deze tweede vestinggracht loopt nog zichtbaar door het Stadspark en mondde vroeger uit in de Nieuwe Buitenhaven. Voor de aansluiting van de stadsgracht met de haven, en daarmee met de rivier, werd rond 1870 een sluis aangelegd. Deze zogenaamde uitwatering schut- en keersluis had een ijzeren, rijk beklonken, roldeur die op rails liep en de vorm had van een half schip. De techniek van een stalen, schuivende sluisdeur, met een rolwipbrug, was nog niet eerder toegepast, al waren er in de 19e eeuw wel experimenten geweest met houten roldeuren. Ontwerper van de unieke Cellesluis, die in een artikel over de Noordersluis in 1931 een ’Hollandsche vinding’ wordt genoemd, was Johannes Swets Azn., directeur Kamper Stadswerken van 1866 tot 1881. In 1939 suggereerde de toenmalige directeur Kamper Gemeentewerken om de sluis aan de Noordweg te vervangen door een duiker omdat de sluisdeuren aan ingrijpende reparatie toe waren.
De Cellesluis in aanbouw (foto: Stadsarchief)
Buitensingel, Oranjesingel, polder Broeken en Maten
Het laatste deel van de stadsgracht, van Stadspark naar Noordweg, is in 1964 gedempt om de Buitensingel door te trekken en die nieuwe straat kreeg de naam Oranjesingel. Na 1960 was de noodzaak vervallen tot aanvoer van water via de sluis aan de Noordweg naar de polder Broeken en Maten. Die kon na de ruilverkaveling in dat jaar water ontvangen uit het Veluwemeer in geval van droogte. Voor aanvoer van Gelders water diende toestemming verkregen te worden van het toenmalig bevoegde waterschap Dronthen. Tegen betaling van de nodige onkosten was dit mogelijk en vervolgens kon de sluis worden afgebroken.
Onverwachtse vondsten
Naar nu blijkt is de sluis niet geheel gesloopt en is de binnenste frontmuur bewaard gebleven. Tevens kwam enkele weken geleden bij de graafwerkzaamheden de fundering tevoorschijn van een gashouder, die inmiddels vakkundig is gesloopt. Op het terrein van Bolwerk tot De Hagen stond tot halverwege vorige eeuw een gasfabriek, om moderne gasverlichting mogelijk te maken, waarvoor halverwege negentiende eeuw het wandelplantsoen voor de Buitenhaven was opgeofferd. In wat tot nu toe van de sluis is bloot gelegd, is de naar landzijde gerichte muur met sluisopening te herkennen. ”Dit soort waterbouwkundige werken waren technisch gezien van hoge kwaliteit maar door de aanleg van de (verdiepte) vloer van de parkeergarage kan het muurwerk niet volledig behouden blijven”, laat stadsarcheoloog Alexander Jager desgevraagd aan De Brug weten. Wethouder Ekker reageerde vorige week afwachtend: ”Mij is nog geen nieuwe informatie bekend en die zal ik van de stadsarcheoloog moeten krijgen.” Naar verluid zou Jager kort op de bouwplaats zijn geweest om de vondst in te meten en volgens de aannemer hebben twee van zijn eigen archeologen de situatie vastgelegd. Jager heeft nog niet geantwoord op vragen van Stichting BEB.
De inmiddels opgeruimde fundering van een gashouder (foto: Piet Harms)
Pleidooi voor behoud erfgoed
Om precies te zijn, zou de frontmuur zo’n 1m30 verlaagd moeten worden en dan blijft er niets noemenswaardigs over om nog in de grond te bewaren voor toekomstige generaties. Stichting BEB (Behoud Erfgoed Brunnepe) wil behouden wat mogelijk is en heeft melding gedaan bij Heemschut en HSSN (Stichting Historische Sluizen en Stuwen Nederland) die beide zeer geïnteresseerd hebben gereageerd. De secretaris van de HSSN, ir. G.J. Arends, kwam naar de bouwplaats voor de sluis die hij bijna 25 jaar geleden al tevergeefs was komen zoeken. In een interview met KampenOnline schetst hij het belang en de waarde van de uitwateringsluis: “Dit is de eerste ijzeren roldeur die ik tegen kwam. Dit was een voorloper die heel belangrijk is geweest voor de ontwikkeling van de sluizenbouw en van grote historische waarde is”.
Onzichtbare historie voor toerisme
Naast het pleidooi van Stichting BEB voor tenminste een zorgvuldig inmeten en documenteren van de vondst, suggereert Jan Arends, in het dagelijks leven universitair hoofddocent aan de TU Delft, om de sluis “schoon te maken en een glazen vloer eroverheen te leggen met een informatiepaneel en de prachtige sepiafoto uit 1868 die tijdens de bouw genomen is." Namens Stichting BEB schetst Edy Prick de ontstane situatie: ”Het Programma van Eisen en het daarop geënte Plan van Aanpak zijn geschreven vanuit de verwachting of de aanname dat de sluis er niet zit. Beide documenten zullen dus aangepast moeten worden”. Monumentenkenner Ernst Hupkes wijst erop dat de huidige situering van het parkeerdek het onmogelijk zal maken om de vroegere stadsstructuur en -gracht nog zichtbaar te maken. Dan is er niets meer te zien, luidt de logische conclusie, voor zowel inwoners als voor de toeristen, waar Kampen zo krachtig naar lonkt.
Ir. Jan Arends wordt geïnterviewd door Gert Bartelink (foto: KampenOnline)
