Geen diepgravend onderzoek voor sloop sluis
· leestijd 3 minuten Algemeen(door Maarten van Gemert)
De historische sluis aan de Noordweg, die tevoorschijn kwam bij bouwwerkzaamheden, was uitgegraven tot het niveau waarop de betonvloer van de geplande parkeergarage wordt gestort. Diepere delen van het bouwwerk bleven ondergronds, zo blijkt uit een rapport van Econsultancy, een bureau dat onder andere archeologisch onderzoek uitvoert. De vondst werd gesloopt zonder aankondiging naar partijen die zich sterk hadden gemaakt voor behoud en het onderzoek had zich enkel toegespitst op documentatie .
Econsultancy
In het rapport wordt beschreven dat er een ”archeologische waarneming” is verricht en een, in de archeologie gebruikelijk, zogenaamd IVO blijkt achterwege gebleven te zijn. Na meerdere verzoeken heeft de redactie het rapport ontvangen van de gemeente. Aanvankelijk wilde het college van b en w het onderzoeksverslag samen met de beoordeling van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) openbaar maken. Na de vondst van de historische sluis is ”Econsultancy gevraagd de (nood)waarneming te verrichten”, laat de gemeente in een toelichting op het rapport weten. ”Vanwege saneringsomstandigheden was regulier onderzoek niet toegestaan. Er was een Programma van Eisen opgesteld maar er is geen IVO (Inventariserend Veldonderzoek - red.) uitgevoerd vanwege het feit dat het plangebied een saneringslocatie is. De gemeentearcheoloog (Alexander Jager - red.) had het terrein niet vrij gegeven.” De onderzoekers van Econsultancy geven geen oordeel of advies maar beschrijven slechts de aangetroffen sluisresten in vijf sporen.
Waarnemingsresultaten
Volgens de rapportage is ”een veldteam van Econsultancy twee dagen het veld in geweest. Senior-archeoloog Louwe en veldtechnicus Wemerman hebben, zoals overeengekomen, de vrijgekomen muurresten in het horizontale vlak ingemeten met een GPS. Tevens zijn er foto's genomen en is er een vooraanzicht getekend. De delen van het gevonden muurwerk dateren uit verschillende periodes en zijn gedocumenteerd onder vijf verschillende spoornummers.” Spoor 1 zijn de resten van de voormalige schutsluis ontworpen door Johannus Swets Azn. die is gebouwd tussen 1868 en 1870. De vorm van spoor 1 komt naadloos overeen met een plattegrond van de sluis getekend in 1948, toen het plan werd opgevat om de sluis te vervangen door een inlaatduiker. De muurresten van spoor 2 worden oversneden door de sluis en dateren van voor de aanleg hiervan. Het kleine muurwerk van spoor 3 lijkt niet bij de sluis te horen en staat ook niet op de tekening uit 1948 maar is vermoedelijk wel in dezelfde periode gebouwd. Spoor 4 is één van de muren om de rest van de sluiskolk af te sluiten bij de vervanging door de betonnen inlaatduiker van spoor 5.
Tijdspad
In een informatienota aan de gemeenteraad deelt het college van b en w mee dat na melding van de vondst ”de stadsarcheoloog direct ter plaatse de situatie heeft opgenomen”. Volgens Stichting BEB is de stadsarcheoloog echter een dag later op de hoogte gesteld door de secretaris van BEB waarna Econsultancy werd ingeschakeld en het onderzoek een week later aanving. De eerste twee dagen zijn onderzoekers ter plaatse geweest en in de daaropvolgende dagen raakte er via diverse publicaties informatie meer bekend over de waarde en de geschiedenis van de sluis. Stichting BEB en Stichting Stadsherstel Kampen riepen het college op tot behoud maar desondanks werd een kleine week na het onderzoek de bijzondere vondst gesloopt, op de eerste dag van de herfstvakantie om zeven uur ’s ochtends.
Informatie
De gemeente stelt ”dat er vooronderzoek gedaan is” op grond waarvan ”is geconstateerd dat de verwachting op waardevolle bodemvondsten laag was. Uit raadpleging van gemeentelijke dossiers uit onder andere 1959 valt op te maken dat de sluis geheel gesloopt zou zijn.” Op een luchtfoto uit 1960 zijn de intacte sluisdelen echter goed zichtbaar. Het college spreekt over ”houten deuren (inclusief ijzeren beplating)”. Het betreft echter een ”nieuwuitgedachte schuivende sluisdeur” van ”geslagen ijzer”, volgens een door de uitvinder Johannes Swets Azn, directeur Kamper Stadswaterwerken, zelf bekostigde en gepubliceerde brochure uit 1873. Samen met het schuifmechanisme was de geheel stalen uitvoering bepalend voor het revolutionaire karakter. De experimentele ijzeren constructie was alleen aan landzijde toegepast. Het ontbreken van dit belangrijke element doet niets af aan de archeologische waarde van de unieke vondst volgens kenners, waaronder ir. G.J. Arends, secretaris van de HSSN (Stichting Historische Sluizen en Stuwen Nederland). De hoogleraar aan de TU Delft werd door KampenOnline bij de bouw- en vindplaats geïnterviewd en hij wijst later in de Stentor op de gebrekkige informatie aan de raad. Volgens hem en andere pleitbezorgers voor behoud resteerde er nog voldoende, en in goede kwaliteit, om tentoongesteld te kunnen worden in of bij de parkeergarage met een informatiebord over de oude stadsstructuur.
Scheidsrechter
Het college van b en w heeft de RCE om een oordeel gevraagd over haar keuzes. Een melding aan deze nationale overheidsdienst is verplicht maar de RCE benadrukt desgevraagd twee maal aan de redactie dat zij als landelijk orgaan niet de aangewezen instantie is voor lokale vondsten. Burgemeester Koelewijn, portefeuillehouder archeologie, stelt dat ”de RCE ook regels vastgesteld heeft voor andere verantwoordelijke instanties”. Volgens BEB zou het logischer en onafhankelijker zijn geweest om bijvoorbeeld Erfgoedinspectie of Heemschut om een oordeel te vragen. Dit zou een potentiële belangenverstrengeling kunnen voorkomen aangezien zowel gemeente Kampen als de RCE ook beide zijn betrokken bij de IJsselkogge. Koelewijn blijft benadrukken een volgende keer meer aandacht te geven aan de beeldvorming bij, bij nader inzien, geruchtmakende zaken als dit. Hij gaat niet op de oorzaak daarvan of op de inhoud in.
